Chương 5Nhìn Vào Quyền Lực Phía Sau Ngai Vàng: Các Phụ Nữ trong Hoàng Tộc
Trong Chương Này
⮚ Khám phá vai trò các phụ nữ trong hoàng tộc
⮚ Hậu cung của hoàng hậu
⮚ Nhận diện những nhà nữ quyền đầu tiên
Có lần tôi bị hố, khi được giới thiệu với một cô gái, và buột miệng hỏi, ‘Cô là bạn gái của Toby, đúng không?’ Và được cô ta đáp lại, ‘Không! Tôi là Clare.’
Đối với các phụ nữ hiện đại, được biết đến thông qua mối liên hệ của họ với chồng, anh em, hoặc cha rõ ràng là không được chấp nhận. Trong thời cổ Ai Cập, đây đúng là cách mà người phụ nữ __ nhất là phụ nữ thuộc hoàng gia __ được nhận diện. Chương này bóc trần cuộc sống không mấy hấp dẫn của những bà mẹ, người vợ, và chị em gái thời cổ xưa này. (Chương 2 đã bàn về cuộc sống của những phụ nữ bình thường.)
Xem Xét Vai Trò của Phụ Nữ trong Hoàng Gia
Vài trò của phụ nữ hoàng gia chỉ được xác định bằng mối liên hệ của họ đối với nhà vua. Mối liên hệ này được nhận diện bằng một số tước vị xuất hiện trong các đền thờ, lăng mộ, và tư liệu của thời kỳ đó. Hãy xem qua những tước vị của các phụ nữ thuộc hoàng tộc:
✔ Vợ Chính của vua
✔ Vợ vua
✔ Mẹ vua
✔ Con gái vua
Không có vua, người phụ nữ thuộc hoàng tộc không có vai vế hoặc vai trò gì trong cung cấm, và hiển nhiên quyền lực gắn liền với mỗi vai trò tăng lên khi mối liên hệ với nhà vua trở nên gần gũi hơn. Mỗi tước vị cho các phụ nữ những quyền lực và cơ hội khác nhau, mặc dù làm nhà vua hạnh phúc là việc quan trọng nhất.
Đám cưới hoàng gia: Anh và em gái
Trong nhiều năm, các nhà Ai Cập học tin rằng việc truyền ngôi là qua các phụ nữ. Do đó nhà vua cần cưới một người nữ thừa kế ngai vàng để hợp pháp hóa vương quyền của mình. Lý thuyết này phát triển như một cách giải thích những cuộc hôn nhân giữa anh em trai-chị em gái (thường xảy ra trong hoàng gia, mặc dù là điều cấm kỵ đối với dân thường). Tuy nhiên, nhiều ông vua không cưới những phụ nữ thuộc hoàng tộc, lý thuyết này đã bị loại bỏ và rõ ràng là ngai vàng được truyền qua nam giới __ từ cha đến con trai.
Mặc dù vương miện không được chuyển qua gia đình quý bà, các công chúa cũng phải lấy chồng. Dù ngai vàng truyền theo đường nam giới, nhưng nếu người thừa kế nam không có thì sao? Trong trường hợp này, chẳng may công chúa kết hôn với một người ngoài hoàng tộc, người này có đủ lý do lên nối ngôi. Qua những cuộc hôn nhân loạn luân, mọi công nương đều nên kết hôn sớm như có thể để ngăn cản những người ngoài hoàng tộc lên nối ngôi. Công chúa có thể kết hôn với anh trai, cha ruột, hay thậm chí ông nội mình như một biện pháp đề phòng. Đôi khi gặp may mắn, họ được vua cha gả cho một viên tướng được tin dùng __ nhưng chỉ khi nhà vua đã có một người con trai nối dõi. Tập quán này phân biệt hoàng gia với dân thường; các hôn nhân loạn luân chỉ xảy ra trong hoàng gia và giới thần linh, điều này chỉ ra rằng hoàng gia cũng là thần thánh.
Tuy nhiên, nếu được vua cho phép, Em Gái Vua (quận chúa) có thể cưới một người ngoài hoàng tộc nếu người này được chấp nhận và thuộc dòng dõi quý tộc nhưng không thuộc hoàng tộc (chẳng hạn, một quan văn hay quan võ của triều đình). Ramses II, chẳng hạn, cho phép em gái mình Tia cưới một viên chức, cũng tên Tia, một cựu quân nhân và rất được tin dùng.
Để vấn đề thêm phần rắc rối, tước vị Em Gái Vua thường được phong cho một người vợ. Từ ‘em gái’ chưa hẳn là em gái ruột của nhà vua. Trong thời cổ Ai Cập, ‘em gái’ được sử dụng để chỉ sự trìu mến đối với người ta yêu quý, cho dù người đó không có họ hàng máu mủ. Rắc rối chứ hả?
Vợ Chính của Vua và những người khác
Là Vợ Vua __ có khi là em gái ruột hoặc không __ không oách như ta tưởng. Vợ không có quyền, và có khi hàng trăm bà được nhận tước vị này. Hoàng hậu có quyền duy nhất là Vợ Chính của Vua, tương đương với ‘Đệ nhất Phu nhân’ bây giờ. (Mặc dù thường thì vua chỉ có một bà vợ chính, Ramses II có đến hai: Nefertari và Isetnofret.)
Trong Vương quốc Cổ, Vợ Chính của Vua được quyền có kim tự tháp của riêng mình, và trong Tân Vương quốc, tên bà được viết trong một cartouche như nhà vua (xem hình bên và Chương 11 về cartouche).
Cho dù Vợ Chính của Vua có địa vị quan trọng, tước vị này cũng không phải là cố định. Nhà vua có thể phong một bà vợ khác lên địa vị này nếu bà ta làm vừa lòng mình __ thường là sinh cho vua một con trai nối dõi nếu Vợ Chính của Vua không có con trai hoặc qua đời.
Hơn nữa, Vợ Chính cũng chỉ có đồng hành với nhà vua cho có đôi, chứ không tham gia vào các lễ thờ cúng hoặc nghi thức của hoàng gia mà nhà vua làm chủ. Về lý thuyết, các con trai của Vợ Chính có vai vế hơn các con trai các bà vợ thứ, và người con trai cả sẽ là người thừa kế ngai vàng.
Mẹ Vua: Hoàng thái hậu
Mẹ Vua là một tước vị quan trọng đặc biệt. Một người đàn bà có thể giữ tước vị này cùng với những tước vị đã có trước khi con trai mình lên ngôi. Trường hợp ly tưởng là Mẹ Vua (mẹ của vì vua đương thời) cũng là Vợ Chính của Vua (vợ chính của vua cha đã băng hà, cũng là cha ruột của vì vua đương thời), hoặc là Vợ của Thần Amun (xem mục sau ‘Kết hôn với Amun’). Nếu bà không có những tước vị này trước khi con trai mình lên ngôi, người con trai thường phong tặng những tước vị đó cho bà như những tước vị danh dự sau khi ông ta lên ngôi, để tỏ lòng tôn kính và củng cố tính thần thánh cũng như vị thế của mình bằng cách chứng tỏ mình xuất thân từ dòng dõi vua chúa.
Như Vợ Chính của Vua, Mẹ Vua là một tước vị bán thần thánh và biểu thị của vương quyền trong lãnh vực nữ giới. Cả hai tước vị Vợ Chính của Vua và Mẹ Vua đồng hành với nhà vua trong những lễ cúng bái thần thánh, mặc dù họ không trực tiếp điều hành.
Con gái của cha: Con Gái Vua
Tước hiệu Con Gái Vua không bao giờ được phong như một tước hiệu danh dự, mặc dù nó được sử dụng bởi con gái lẫn cháu nội của vua. Con Gái Vua đôi khi cũng là Vợ Vua do những cuộc hôn nhân thực sự hoặc chính trị. Con Gái Vua không giữ quyền bính nào thực sự khác hơn là do gần gũi với nhà vua.
Một số những cuộc hôn nhân giữa cha-con gái và ông nội-cháu nội cũng sinh ra con cái, cho thấy một số dàn xếp tưởng là hình thức hóa ra cũng là những hôn nhân theo đúng nghĩa.
Các cuộc hôn nhân vì chính trị
Đối với những phụ nữ Ai Cập, kết hôn không hề đơn giản __ và chắc chắn không hề lãng mạn. Phụ nữ có ít hoặc không có ý kiến về việc mình lấy ai và khi nào lấy, và đơn giản chỉ là những con cờ trên bàn cờ chính trị. Các thử thách có nhiều, như những mục sau sẽ trình bày.
Hôn nhân như chính sách trong quan hệ quốc tế
Hầu hết những vì vua thời Tân Vương quốc có những cuộc hôn nhân ngoại giao để gắn kết những liên minh giữa hai quốc gia. Những cuộc hôn nhân chính trị không có dính dáng gì với tình yêu và lãng mạn. Một số bức thư đã được phát hiện mô tả hai loại hôn nhân ngoại giao:
✔ Nếu vua nước ngoài ngang hàng với vua Ai Cập, hai bên sẽ coi nhau như anh em, và các cuộc dàn xếp hôn nhân trên tinh thần bình đẳng.
✔ Nếu nước ngoài là chư hầu, vua Ai Cập được thưa gởi là ‘bệ hạ’. Những nàng dâu này được coi như chiến lợi phẩm.
Sau khi những cô dâu ngoại giao này đi vào Ai Cập với đoàn tùy tùng đôi khi đông hơn 300 người, họ không còn được phép liên lạc với gia đình vì sợ sẽ báo tin mật về cho nước mình. Cụ thể, một lá thư từ vua Hittite gởi vua Ramses II hỏi thăm tin tức con gái ông, sau khi được gả cho Ramses trong một cuộc hôn nhân ngoại giao, cho thấy là cô dâu không hề có liên lạc gì với gia đình mình. (Hittite là một đế quốc rộng lớn, có kinh đô nằm trong Thổ nhĩ kỳ.
Mặc dù các vua Ai Cập lấy các công chúa ngoại bang, các công chúa Ai Cập không hề lấy các vua chúa ngoại quốc. Sự phân biệt này được làm rõ trong một bức thư ngoại giao mà Amenhotep III đáp lại lời thỉnh cầu của vua xứ Babylon xin cưới một công chúa Ai Cập. Vua Babylon được trả lời như sau:
Từ xa xưa, con gái của vua Ai Cập chưa bao giờ được gả theo ý ai cả.
Phát biểu này chắc hẳn là điều sỉ nhục đối với vua Babylon, bởi vì em gái ông ta đã là một thành viên của hậu cung Ai Cập.
Những bà vợ biến mất
Vấn đề biến mất của các bà vợ xảy ra rất thường trong thời Tân Vương quốc __ mặc dù nó không phải do các nguyên nhân siêu nhiên hay tai ách gì. Các phụ nữ thường được đưa về hậu cung ở Faiyum (xem mục sau), sau đó nhà vua hay gia đình họ không bao giờ được nghe tin tức gì về họ nữa.
Cưới thần Amun
Cũng như cưới vua, các bà thuộc hoàng tộc cũng có thể cưới thần Amun. Amun là vị thần tạo ra mặt trời được tôn thờ chủ yếu ở Thebes tại đền thờ Karnak. Từ vương triều 18 trở đi, tước vị Vợ Thần Amun rất quan trọng và chỉ do phụ nữ trong hoàng gia nắm giữ.
Đảm đương trách nhiệm
Ahmose I đưa vào tước vị Vợ Thần Amun như là một cách vinh danh mẹ Ahhotep của mình. Ông ta phong vợ ông Ahmose-Nefertari tước vị Tiên Tri Thứ Hai của Amun, vốn là một tước vị thường dành cho nam giới. Là Tiên Tri Thứ Hai của Amun, Nefertari hoạt động như một người đại diện của Ahhotep, chứng tỏ rằng bà thừa hưởng vai trò đó.
Tước vị Vợ Thần Amun lúc đầu là mẹ truyền con gái nối, nhưng vào vương triều thứ 23 và thời trị vì của Osorkon III, những công nương này bị buộc phải sống độc thân và phải nhận con gái nuôi để thừa kế tước vị.
Vợ Thần Amun là một vị trí có nhiều quyền lực, đặc biệt trong đền thờ Karnak. Vào vương triều 19 và 20, tước vị này có đặc quyền sánh ngang với các Trưởng Tế.
Mặc dù ta biết được một số tên các Vợ Thần Amun, nhiệm vụ chính xác của họ vẫn không được rõ. Từ vương triều 21 (khoảng 1080 BC), các sử gia biết rằng các Vợ Thần Amun đảm đương một số trách vụ gắn liền mật thiết với vương quyền, phản ảnh quyền hạn của vai trò. Đặc biệt, họ
✔ Có quyền viết tên họ trên các cartouche (xem Chương 11 về cartouche)
✔ Có quyền nhận đế hiệu (một đặc quyền thường dành riêng cho nhà vua)
✔ Được vẽ trong các nhà nguyện của họ cảnh họ được nữ thần Hathor cho bú, chứng tỏ họ thuộc dòng dõi thần linh.
✔ Được tôi tớ xưng là ‘tâu lệnh bà’
Từ thời trị vì của Osorkon III (vương triều 23), Vợ Thần Amun có quyền hạn phía sau ngai vàng. Osorkon bắt Trưởng Tế đền thờ Amun phải hiến tặng tất cả tài sản của họ cho Vợ Thần, nhằm làm giảm quyền lực của y. Vì Vợ Thần Amun là họ hàng với nhà vua, bà ta nằm dưới quyền của ông ta, do đó quyền lực của bà lại giao về ông __ thật là mưu trí.
Hưởng thụ đặc quyền
Khi một hoàng hậu nhận được tước vị Vợ Thần Amun, bà ta cũng nhận được tài sản đất đai và nhân lực. Qua những tài nguyên này, bà có thể tạo ra lợi tức đến suốt đời, mà bà có thể sử dụng làm của riêng hay hối lộ các viên chức sở tại.
Quyền lực gắn liền với tước vị Vợ Thần Amun tiếp tục cho đến kiếp sau. Những phụ nữ này được chôn cất trong những nhà nguyện dành riêng cho họ ở Medinet Habu. Các phần mộ của họ nằm bên dưới nhà nguyện cùng với biết bao vật dụng an táng tương xứng với địa vị của họ. Linh hồn của họ được nuôi dưỡng bằng những thức ăn và thức uống được thờ cúng trong nhà nguyện nhiều năm liền sau khi họ qua đời.
Vợ Thần Amun cũng xây dựng những nhà tưởng niệm riêng cho mình ở đền thờ Karnak, đây là điều đặc biệt vì phụ nữ, thuộc hoàng tộc hay không, không có nhà tưởng niệm riêng của mình. (Phụ nữ thường được miêu tả trên các bức tường của lăng mộ và trên các hình chạm khắc của chồng mình.) Nhưng ở Karnak, các nhà nguyện của Vợ Thần Amun cho thấy các bà đứng trước hình thần Amun, cũng như tiến hành các nghi thức tôn giáo mà thường chỉ do nhà vua đảm đương.
Sống với nhà vua
Nhiều phụ nữ trong hoàng gia, hoặc là anh em, vợ, hoặc con cái hiếm khi __ hoặc không bao giờ trông thấy nhà vua. Nhà vua sống hầu hết thời gian trong cung điện của ông ở kinh thành hoặc đây đó khắp nơi, dừng chân nghỉ tại các cung điện trên đường. Ngược lại, các mệnh phụ thường không đi cùng với nhà vua và sống tại một trong các hậu cung rải rác khắp xứ.
Hậu cung là những tòa nhà an toàn cho các phụ nữ thuộc hoàng gia và thuộc thành phần ưu tú chưa chồng. Mỗi hậu cung là một gia trang tự cung tự cấp với đất đai, gia súc, và một số nam nhân phục dịch (không phải là hoạn quan). Các con cái hoàng gia sống trong một khu của hậu cung. Hậu cung chắc chắn là một nơi xa hoa nhưng các mệnh phụ phải sống trong chốn kính cổng cao tường, không có mấy tự do.
Thứ bậc nào, nơi chốn ấy
Một phụ nữ hoàng gia càng ở xa vua, thứ bậc của họ càng kém. Tầm quan trọng của mỗi hậu cung là nó ở xa chính điện của nhà vua bao xa. Vị trí thay đổi theo ý muốn của nhà vua. Một số hậu cung ở thời Tân Vương quốc được biết đến ngày nay là ở các thị trấn khác nhau:
✔ Memphis phía bắc Ai Cập
✔ Gurob ở vùng Faiyum
✔ Malkata, cung điện của Amenhotep III
✔ Bắc Cung ở Armana
✔ Pi-Ramess, thành phố thủ đô của Ramses II trong vùng châu Thổ
✔ Medinet Habu (đền thờ cúng Ramses III) ở Tây Thebes
Mỗi nhà vua cần một nơi để an bày nhiều bà vợ của mình, vì thế chắc hẳn số hậu cung phải nhiều hơn số hiện còn sót lại. Ramses II được cho là có hơn 300 bà vợ, và Amenhotep III theo lời đồn có hơn 1,000 người.
Hãy tận hưởng: Hậu cung ở Medinet Habu
Các bà vợ được sủng ái sống tại những hậu cung sát nơi vua ở__ như hậu cung Ramses III ở Medinet Habu, Thebes, trung tâm thủ đô tôn giáo của Ai Cập. Thebes là một thành phố đô hội thời Tân Vương quốc (hình dưới). Nhà vua thường sống ở đây. Các bà vợ ở Medinet Habu du hành cùng với nhà vua và dừng lại nghỉ tại các hậu cung xa hoa dọc đường.
Cổng vào Medinet Habu rỗng và được trang trí bằng những cảnh Ramses III âu yếm với các bà vợ của mình. Các hình chạm khắc trên trụ cổng vào không nói rõ nó được sử dụng vào việc gì, và trong nhiều năm các nhà Ai Cập học tin rằng trụ cổng là một hậu cung. Tuy nhiên, về mặt lôgic, các bà vợ vua không thể sống trong các trụ cổng, vì không an toàn và vì họ có thể bỏ trốn. Hợp lý hơn cổng vào là nhà nghỉ của họ, vì ngoài một số phòng (không có phòng nào là phòng ngủ), địa điểm này còn có một phức hợp mái che với những kiến trúc nhỏ khiến các bà có thể ngồi bên ngoài ngắm phong cảnh. Từ vị trí này, họ có thể nhìn ra ngoài, chứng kiến những đám rước và nghi lễ tôn giáo, và nói chung ngắm nhìn thế giới bên ngoài mà không bị lộ diện.
Các bà ở Medinet Habu cư ngụ thường xuyên trong các cung điện giữa các vòng tường vây quanh, với nhiều dãy phòng gồm phòng ngủ, phòng trang điểm, và phòng sinh hoạt. Phòng tiếp khách có bục cao, trên đó có ngai vàng cho Vợ Chính của Vua ngồi. Cung điện cũng có hai phòng tắm, đầy đủ ống thoát nước, và một vườn thượng uyển có hồ.
Nhà vua thường đến hậu cung này như các hình vẽ trên Giá Lâm Môn dẫn từ cung điện đến sân đầu tiên của đền thờ đã miêu tả. Nhà vua xuất hiện ở đây vào những ngày lễ hội để ban tặng các đồ trang sức bằng vàng cho các bầy tôi mà mình sủng ái __ và sau đó có thể cho các cung phi mà mình ưa thích.
Lãnh cung ở Faiyum
Các nhà Ai Cập học có nhiều ghi chép về hậu cung Faiyum thời Tân Vương quốc __ một hậu cung dành cho các phi tần ‘không vừa lòng vua’. Trong chốn xa xôi này các bà không còn dính dáng gì với nhà vua nữa và dễ dàng bị lãng quên.
Một bà phi bị thất sũng do nhiều lý do. Có thể bà ta già quá không thể có con cho vua được, hoặc bà ta là người vợ ngoại giao, hoặc đơn giản chỉ vì nhà vua chán chê bà ấy. Các phụ nữ này chắc hẳn vô cùng phiền muộn khi được gởi xuống lãnh cung Faiyum, vì họ biết là họ không bao giờ có thể ra khỏi nơi đó. Và nhà vua không chắc sẽ thân hành đến đây, cơ hội có con với vua để được sủng ái trở lại là điều hình như không thể.
Tuy nhiên, các bà ở Faiyum cũng có việc làm trong các xưởng dệt vải tại chỗ, sản xuất ra vải lanh cho các cung điện khác. Hoạt động này là phương tiện cho họ sinh tồn, cũng như giúp họ khuây khỏa. Các bà lớn tuổi chắc hẳn bận bịu với việc thêu thùa, hay các công việc vặt vãnh, cũng như chỉ dạy những người trẻ mới đến. Những phụ nữ không tham gia vào việc dệt vải thì nấu nướng, làm vườn. Chắc hẳn cuộc sống này không mấy người mới được tuyển vào cung từng tưởng tượng đến.
Hậu cung Faiyum cũng có một nghĩa trang, chắc chắn để chôn cất những người sống tại đây. Những phụ nữ này không có cơ may đến gần vua để có thể được an táng tại Thung lũng các Hoàng Hậu đầy vinh dự. Hơn nữa, các hoàng tử trẻ cũng được chôn cất ở Faiyum, cho thấy họ là những hoàng tử cấp thấp có ít hoặc không có cơ hội thừa kế ngai vàng.
An táng các hoàng hậu
Các bà vợ và con cái được sủng ái hơn của các vì vua thời Tân Vương quốc được ban cho một lăng mộ tại Thung lũng các Hoàng Hậu ở Luxor, rất gần Thung lũng các Vì Vua. Cách sử dụng Thung lũng thay đổi theo năm tháng, và không chỉ được sử dụng để an táng các hoàng hậu:
✔ Từ vương triều 18, Thung lũng được dùng để chôn các con trai hoàng gia (hơn 60 phần mộ đường hầm ở đây).
✔ Từ đầu vương triều 19, các hoàng hậu được chôn ở đây, nổi tiếng nhất là Nefertiti, vợ vua Ramses II, được ban tặng một lăng mộ đầy màu sắc.
✔ Từ thời trị vì của Ramses III (triều đại 20), các hoàng tử lại lần nữa được chôn tại đây.
✔ Từ thời trung gian thứ ba, địa điểm này dành để chôn những người không thuộc hoàng gia và tiếp tục làm nghĩa trang cho đến thế kỷ thứ tư AD.
Các lăng mộ trong Thung lũng các Hoàng Hậu nhỏ hơn trong Thung lũng các Vì Vua và thiết kế ít phức tạp hơn. Các lăng mộ hoàng hậu được đục trong đá kém chất lượng, và nhiều lăng mộ bị bỏ dỡ giữa chừng trong thung lũng. Những lăng mộ hoàn tất được quét vôi và sơn chứ không được trang trí bằng tranh chạm khắc.
Nhớ các nhà nữ quyền
Hơn 3,000 năm trong lịch sử Ai Cập, không có nhiều phụ nữ nổi lên như những nhân vật mạnh mẽ hoặc đầy quyền lực, bởi vì họ lúc nào cũng bị cánh đàn ông như nhà vua lấn lướt.
Tuy nhiên, cũng có một ít phụ nữ đã nổi lên như một người không theo hệ thống một mình cầm quyền cai trị, hay những người đảm đương tiếp sức cho công việc được hoàn thành, hoặc vì nhà vua bạc nhược hoặc do tình hình chính trị.
Có lẽ ba người phụ nữ sau đây là sản phẩm của thời thế __ hoặc có lẽ họ thực sự là một số ít trong những nhà nữ quyền đầu tiên của thế giới.
Ahotep: Hoàng hậu chiến binh
Hoàng hậu Ahhotep của vương triều 17 và 18 là người phụ nữ hoàng tộc có quyền lực đầu tiên của Tân Vương quốc, mặc dù do thời thế nhiều hơn là tham vọng. Bà kết hôn với Seqenenre Tao II và có ít nhất hai con trai __ Ahmose, người thành lập vương triều 18, và Kamose. Cả chồng và con trai Kamose của bà đều mất trong trận chiến với người Hyksos (xem Chương 3), và bà sợ con trai út của mình, Ahmose, cũng theo vết xe đổ.
Trong khi các người đàn ông của mình đều ra chiến trường, Hoàng hậu Ahhotep trị vì Ai Cập đâu ra đấy từ kinh thành ở Thebes. Sau khi chồng mất và trong khi con trai Kamose còn quá nhỏ để trị vì, bà hành động như một nhiếp chính cho con. Sau khi con đầu mất, bà lại trị vì lần nữa cho đứa con thứ hai, Ahmose. Đây là vai trò không bình thường đối với một phụ nữ.
Trong thời khắc chính trị không mấy ổn định, Ahhotep đảm đương nhiều trách vụ, khôngbchỉ là việc quản trị đất nước. Một bản khắc ở Karnak cho biết vai trò của bà khi là nhiếp chính cho Ahmose:
Bà là người thực hiện các nghi thức và chu toàn cho Ai Cập. Bà đã chu cấp và ổn định quân đội. Bà kêu gọi những người bỏ trốn và tập kết những kẻ đào ngũ. Bà bình định Thượng Ai Cập và đánh đuổi bọn phản nghịch.
Bản khắc này cho thấy Ahhotep có học hỏi về kỹ năng quân sự, điều có thể thực hiện được vì cung điện nhan nhản các binh lính và tướng lãnh. Bà chắc chắn phải điều hành quân đội vì Kamose và Ahmose còn quá nhỏ để cai trị một mình.
Hatshepsut: Nữ hoàng
Người phụ nữ hoàng gia tai tiếng nhất là Hatshepsut (hình dưới), hoàng hậu của vương triều 18, sau này cai trị Ai Cập như một ông vua hơn là một hoàng hậu và làm đảo lộn mọi thứ trong nước.
Khi cha mình, Thutmosis I, mất, Hatshepsut cưới ông anh cùng cha khác mẹ của mình, Thutmosis II, và họ có một con gái trước khi Thutmosis II mất. Khi ông này mất, bà cưới con trai mà chồng bà có với một người vợ khác, và người này lên ngôi là Thutmosis III. Vua không tới ba tuổi vì thế Hatshepsut trị vì thay ông cho tới khi ông đủ tuổi trị vì một mình.
Lúc đầu Hatshepsut sử dụng các tước vị truyền thống như Vợ Chính của Vua hay Vợ của Thần, nhưng bảy năm sau bà hoàn toàn bỏ hẳn các tước vị dành cho hoàng hậu và nhận lấy các tước vị của một ông vua. Trên các đài tưởng niệm bà được miêu tả trong dáng dấp nam tính của một ông vua (hình dưới).
Hatshepsut trị vì một mình với tư cách một vì vua trong 15 năm và sau đó hoàn toàn mất dấu trên các văn bản khi Thutmosis III lấy lại vị trí của mình trên ngai vàng. Xác ướp của bà chưa được tìm thấy, do đó các sử gia không rõ có phải bà chết vì tuổi già hay không (các ghi chép cuối cùng về bà là lúc bà 36 tuổi) hay bà bị mưu sát. Dù thế nào, bà cũng ghi một điểm son trong sử sách cho dù nếu các đời vua về sau có cố tình xóa hết dấu vết về sự tồn tại của bà trong tư liệu, đài tưởng niệm, và bảng danh sách các vì vua đi chăng nữa.
Tiye: một mệnh phụ đáng sợ
Một người đàn bà thường được miêu tả như một nhân vật khống chế là hoàng hậu Tiye, mẹ của Akhnaten (hình dưới). Thực ra, các sử gia không biết liệu bà có hay khống chế hay không, chỉ biết là một nhân vật nổi bật.
Tiye kết hôn với Amenhotep III và sinh ra một số con cái, trong đó có Akhenaten. Giữ tước vị Vợ Chính của Vua, bà trở thành một mệnh phụ hoàng tộc quan trọng nhất trong hoàng cung.
Tiye được miêu tả trong nghệ thuật thường hơn bất kỳ các bà hoàng hậu nào khác trừ con dâu bà là Nefertiti.
Trước thời bà, các hoàng hậu đóng vai trò rất mờ nhạt; họ chỉ yểm trợ chồng khi được yêu cầu, nhưng vẫn lui về phía sau. Tuy nhiên, theo những hình ảnh trong thời vua Amenhotep III trị vì, Tiye được mô tả đi bên cạnh chồng trong một vị thế phụ tá, tham gia cùng với nhà vua trong những lễ hội và nghi thức tôn giáo __ một tập quán không bình thường đối với các hoàng hậu. Bà được vẽ cùng kích cỡ với chồng mình, cho thấy bà ngang hàng với ông. Đôi khi bà cũng được mô tả không có nhà vua bên cạnh __ cũng là điều bất thường.
Tiye nổi tiếng là một phụ nữ mạnh mẽ, ghê gớm. Một số nhà Ai Cập học tin rằng bà cai trị Ai Cập trong những năm cuối của nhà vua Amenhotep III, khi ông mãi mê chốn hậu cung hơn là việc triều chính. Một số người cũng tin rằng bà có ảnh hưởng đến Akhenaten trong cuộc cách mạng tôn giáo của ông (xem Chương 4).
Ảnh hưởng của Tiye đối với chồng và con trai ta chưa được rõ, nhưng chứng cứ cho thấy Tiye có tiếng nói riêng trong việc bang giao quốc tế. Một lá thư từ một ông vua ngoại bang được gởi riêng đến bà, trong đó ông này phàn nàn là từ khi Akhenaten lên ngôi, nhà vua Ai Cập chỉ gởi đến những pho tượng thếp vàng thay vì bằng vàng ròng như đời vua Amenhotep III. Ông vua nước ngoài này kêu gọi bà hãy nhắc nhở và thuyết phục Akhenaten nên gởi quà tặng có chất lượng hơn.
Cả Tiye và Amenhotep III đều được phong thần khi còn sống và được thờ cúng ở đền Sedingan tại Nubia. Tại đây bà được thờ như nữ thần Hathor.
Charlotte Booth
Trần Quang Nghĩa dịch
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét